لوله‌های گالوانیزه ساوه و سپنتا از پرفروش‌ترین برندهای بازار ایران در زمینه لوله‌های فولادی پوشش‌شده با روی (گالوانیزه) هستند
. هر دوی این برندها سابقه طولانی در تولید لوله‌های گالوانیزه دارند؛ شرکت ساوه از سال ۱۳۵۴ فعالیت خود را آغاز کرده و اکنون از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان لوله گالوانیزه در کشور است
. شرکت سپنتا نیز از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان لوله و اتصالات گالوانیزه در ایران به‌شمار می‌رود
. بسیاری از صنایع ساختمانی و تأسیساتی برای پروژه‌های خود بین لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا مردد می‌مانند. در این مقاله به‌صورت جامع به مقایسه لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا می‌پردازیم و تفاوت‌های فنی، کاربردی و اقتصادی آن‌ها را بررسی می‌کنیم
تفاوت‌های فنی لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا
ضخامت، وزن و ابعاد (سبک و سنگین بودن)
هر دو کارخانه ساوه و سپنتا لوله‌های گالوانیزه را در دو رده‌ی اصلی سبک و سنگین تولید می‌کنند. لوله گالوانیزه سبک دارای ضخامت و وزن کمتری است و برای فشارهای پایین‌تر یا مصارف سبک‌تر استفاده می‌شود؛ در مقابل، لوله گالوانیزه سنگین دارای دیواره ضخیم‌تر و وزن بالاتر بوده و برای فشارهای بالاتر و کاربردهای صنعتی مناسب است
. لوله‌های گالوانیزه ساوه در سه کلاس سبک، متوسط و سنگین عرضه می‌شوند
، در حالی‌که محصولات سپنتا عمدتاً در دو دسته سبک و سنگین دسته‌بندی می‌گردند
. به طور معمول ضخامت لوله‌های سبک حدود 2 تا 3 میلی‌متر و لوله‌های سنگین حدود 4 تا 5 میلی‌متر بسته به سایز متغیر است. برای مثال، ضخامت دیواره لوله 3 اینچ سنگین سپنتا حدود 5 میلی‌متر و وزن آن حدود 66 کیلوگرم (در شاخه 6 متری) است
. در مقابل، همین سایز در رده متوسط (یا نیمه‌سنگین) ضخامت حدود 4 میلی‌متر و وزن نزدیک به 53 کیلوگرم دارد
. تفاوت ضخامت میان لوله ساوه و سپنتا در یک رده مشخص معمولاً جزئی است، چرا که هر دو براساس استانداردهای مشابه تولید می‌شوند و وزن واحد طول بسیار نزدیک به هم دارند.
دامنه سایز (قطر) یکی از تفاوت‌های قابل توجه بین این دو برند است. لوله‌های گالوانیزه ساوه در دامنه گسترده‌تری از قطرها تولید می‌شوند و سایز آن‌ها از ۱/۲ اینچ تا ۱۰ اینچ را پوشش می‌دهد
. در حالی که لوله‌های گالوانیزه سپنتا عموماً تا قطر ۶ اینچ در بازار موجود هستند
. این بدان معناست که برای پروژه‌هایی که نیاز به لوله با قطرهای بسیار بزرگ (مثلاً 8 یا 10 اینچ) دارند، احتمالاً لوله ساوه گزینه در دسترس‌تری خواهد بود. به‌عنوان مثال، ساوه علاوه بر لوله‌های سبک و سنگین تا ۴ اینچ، لوله‌های سایز بزرگ‌تر (۵، ۶، ۸ و ۱۰ اینچ) را نیز تولید می‌کند
. سپنتا نیز تولید لوله ۵ و ۶ اینچ سنگین را در سبد محصولات خود دارد
، اما سایزهای بالاتر معمولاً توسط سایر کارخانه‌ها یا ساوه تأمین می‌شود.
روش گالوانیزاسیون و مقاومت در برابر خوردگی
روش گالوانیزاسیون در مقاومت خوردگی لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا نقشی اساسی دارد. هر دو برند ساوه و سپنتا عمدتاً از گالوانیزاسیون گرم برای پوشش‌دهی لوله‌های فولادی خود استفاده می‌کنند
. در روش گالوانیزه گرم، لوله پس از ساخت در وان مذاب روی با دمای حدود ۴۲۰ تا ۴۶۰ درجه سانتی‌گراد غوطه‌ور می‌شود تا لایه‌ای از روی به طور یکنواخت سطح داخلی و خارجی آن را بپوشاند
. نتیجه این فرایند پوششی ضخیم و چسبنده است که مقاومت بسیار بالایی در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی ایجاد می‌کند. طبق استاندارد BS1387، ضخامت پوشش روی در لوله‌های گالوانیزه سنگین می‌تواند بین ۵۰ تا ۷۵ میکرون باشد
. سپنتا اعلام کرده که پوشش روی لوله‌هایش در همین محدوده قرار دارد که نشان‌دهنده‌ی کیفیت بالای گالوانیزاسیون آن است
. ساوه نیز فرآیند گالوانیزاسیون را مطابق الزامات استانداردهای DIN EN10240 و DIN2444 انجام می‌دهد که تضمین‌کننده‌ی پوشش مقاوم و بادوام است
در کنار روش گالوانیزه گرم، نوع دیگری به نام گالوانیزاسیون سرد (الکتروگالوانیزه) نیز وجود دارد که در آن پوشش روی توسط محلول‌های حاوی نمک روی و روش‌های الکتریکی یا پاششی اعمال می‌شود
. لوله‌های گالوانیزه سرد پوشش نازک‌تری (معمولاً ۵ تا ۱۵ میکرون) دارند و برای محیط‌های کم‌خطرتر مناسب‌اند
. هر دو کارخانه ساوه و سپنتا لوله‌های گالوانیزه سرد را نیز در سبد محصولات خود عرضه می‌کنند، اما معمولاً این نوع لوله‌ها برای مصارف خاص مانند لوله‌کشی برق (کاندوئیت) یا سازه‌های سبک به‌کار می‌روند
. به بیان دیگر، لوله گالوانیزه برق سپنتا که جهت عبور سیم و کابل در تأسیسات برقی استفاده می‌شود، غالباً به روش سرد گالوانیزه می‌گردد و به نام لوله فولادی برق شناخته می‌شود
. در مقابل، لوله‌های گالوانیزه ساوه و سپنتا که برای آبرسانی و گازرسانی هستند حتماً به روش گرم گالوانیزه می‌شوند تا حداکثر مقاومت در برابر رطوبت و خوردگی را داشته باشند
از نظر مقاومت در برابر خوردگی، لوله‌های ساوه و سپنتا در شرایط مساوی عملکرد تقریباً مشابهی دارند زیرا هر دو دارای پوشش روی ضخیم و باکیفیت هستند. عمر مفید پوشش گالوانیزه گرم این لوله‌ها در محیط‌های معمولی در حدود ۲۵ تا ۳۰ سال برآورد می‌شود
. برای نمونه، در کاربردهایی مانند سازه‌های گلخانه‌ای که رطوبت محیط بالاست، یک لوله گالوانیزه گرم (از هر یک از این دو برند) می‌تواند بیش از ۵ سال بدون زنگ‌زدگی دوام بیاورد؛ در حالی که اگر همان سازه با لوله گالوانیزه سرد بنا شود ممکن است ۳ تا ۴ سال بیشتر دوام نکند
. بنابراین برای محیط‌های مرطوب یا در معرض خوردگی بالا، استفاده از لوله‌های گالوانیزه گرم ساوه یا سپنتا الزامی است. شایان ذکر است هر دو برند نسبت به شرایط اسیدی شدید حساس‌اند و تماس مداوم با اسیدهای قوی می‌تواند به پوشش روی آن‌ها آسیب برساند
؛ از این رو در صورتی که لوله در معرض مواد شیمیایی خورنده باشد، باید تدابیر محافظتی اضافی اندیشید.
فشار تحملی و استانداردهای کیفی
استحکام فشاری و تحمل فشار در لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا به ضخامت جداره و کیفیت جوش بستگی دارد. لوله‌های ساوه و سپنتا هر دو از نوع درزجوش مستقیم و ساخته شده از ورق فولادی هستند که با روش جوشکاری فرکانس بالا (ERW) درز آن‌ها جوش داده می‌شود
. این ساختار درزدار با کیفیت جوش مناسب، امکان تحمل فشارهای معمول در لوله‌کشی آب و گاز را فراهم می‌کند. طبق استاندارد DIN2440 و DIN2441 که برای لوله‌های فولادی گالوانیزه به کار می‌رود، لوله‌های رده‌ی سبک باید حداقل فشار کاری حدود ۱۰ تا ۱۲ بار و رده‌ی سنگین حدود ۱۶ بار را تحمل کنند
. کارخانه ساوه نیز صراحتاً استاندارد فشار کاری خود را ۱۲ بار برای لوله سبک و ۱۶ بار برای لوله سنگین اعلام کرده است
. این ارقام بدان معناست که مثلاً یک لوله گالوانیزه سنگین ساوه ۲ اینچ می‌تواند در یک سیستم تا فشار ۱۶ اتمسفر را به طور ایمن تحمل کند. درباره سپنتا نیز، هرچند مستندات عمومی فشار کاری را مستقیماً ذکر نکرده‌اند، اما تمامی لوله‌های سپنتا تحت تست هیدرواستاتیک ۵۰ بار (فشار آب) در مدت ۱۰ ثانیه قرار می‌گیرند تا از استحکام اتصال جوش و عدم نشت اطمینان حاصل شود
. انجام این تست در کارخانه سپنتا نشان می‌دهد که لوله‌های تولیدی از لحاظ ایمنی و تحمل فشار، حاشیه اطمینان بالایی دارند و در کاربردهای عادی (مثلاً ۱۰ تا ۱۶ بار فشار کاری) به‌خوبی عمل می‌کنند.
از نظر استانداردهای تولید و کیفیت نیز تفاوت‌هایی جزئی وجود دارد. لوله‌های گالوانیزه ساوه برای مصارف آب و گاز بر اساس استانداردهای بین‌المللی مانند DIN 2440, BS 1387 و حتی API 5L تولید می‌شوند
. این استانداردها الزامات مربوط به ابعاد، ترکیب مواد، تست‌های فشار و کیفیت پوشش را تعیین می‌کنند. همچنین فرآیند گالوانیزاسیون در ساوه تحت کنترل استاندارد DIN EN10240 (معادل استاندارد ASTM مربوطه) انجام می‌شود که تضمینی بر یکنواختی و ضخامت مناسب پوشش روی است
. در سوی دیگر، سپنتا محصولات خود را مطابق استاندارد ملی ایران به شماره 3765 (ISIRI 3765) تولید می‌کند
. این استاندارد ملی هماهنگ با استانداردهای بین‌المللی بوده و کیفیت مواد اولیه، روش تولید و پوشش‌دهی را مشخص می‌کند. به علاوه سپنتا دارای گواهینامه‌های کنترل کیفیت برای تمام محصولات فروخته‌شده خود است و همراه هر محموله، سرتیفیکیت تضمین کیفیت ارائه می‌دهد
. بنابراین می‌توان گفت از نظر رعایت استاندارد، هر دو برند در بالاترین سطح داخلی قرار دارند و محصولات آن‌ها از نظر کیفی قابل اطمینان است.
کاربردها و مقایسه لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا در صنایع مختلف
مقایسه لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا از لحاظ کاربرد و موارد استفاده،تا حدود زیادی همپوشانی دارند و در طیف گسترده‌ای از پروژه‌ها به کار می‌روند. لوله گالوانیزه ساوه به دلیل کیفیت بالا و تنوع محصولات، در صنایع کلیدی نظیر انرژی، ساخت‌وساز و تأسیسات نفت و گاز محبوب است
. این لوله‌ها برای انتقال آب و گاز شهری به‌طور گسترده استفاده می‌شوند و حتی در پروژه‌های انتقال نفت و فرآورده‌های نفتی نیز از لوله‌های ساوه بهره گرفته می‌شود
. مقاومت خوب در برابر فشار و خوردگی باعث شده که ساوه انتخابی مناسب برای سیستم‌های آبرسانی شهری، سازه‌های فلزی بزرگ، تصفیه‌خانه‌ها، نیروگاه‌های برق و پتروشیمی باشد
. به عنوان مثال، بسیاری از تأسیسات سرمایشی و گرمایشی ساختمان‌ها (چیلرها، موتورخانه‌ها) و نیز سیستم‌های آبیاری کشاورزی از لوله و اتصالات گالوانیزه ساوه بهره می‌برند
در مقابل، لوله گالوانیزه سپنتا نیز به خاطر خوش‌نامی برند و کیفیت مناسب، در پروژه‌های ساختمانی و تأسیساتی بسیار به کار گرفته می‌شود
. این لوله‌ها یکی از اولین انتخاب‌ها برای لوله‌کشی آب مصرفی ساختمان‌ها (آب سرد و گرم) هستند
، به‌طوری که آلیاژ ویژه به‌کار رفته در لوله آبرسانی گرم سپنتا، آن را برای انتقال آب شرب بسیار مناسب کرده است
. همچنین از انواع لوله‌های سپنتا در تأسیسات موتورخانه و شوفاژ (سیستم‌های حرارت مرکزی) استفاده فراوان می‌شود
. صنایع کشاورزی نیز از لوله گالوانیزه سپنتا برای سیستم‌های آبیاری بهره می‌گیرند، چرا که مقاومت کافی در برابر رطوبت خاک و زنگ‌زدگی دارد
. یکی دیگر از حوزه‌های کاربرد سپنتا، ساخت سازه‌های گلخانه‌ای است
. شرکت سپنتا انواع لوله کاندوئیت (لوله فولادی برق) و پروفیل‌های گالوانیزه مخصوص گلخانه هم تولید می‌کند
که نشان‌دهنده تمرکز آن بر نیازهای متنوع صنعت ساختمان و کشاورزی است.
به طور خلاصه، هر دو برند برای مصارف مشابهی قابل استفاده‌اند و انتخاب بین ساوه و سپنتا بیشتر وابسته به در دسترس بودن سایز موردنظر، قیمت و ترجیح مجری پروژه است. اگر پروژه‌ای نیاز به تنوع بالاتر در ضخامت و مدل لوله داشته باشد، سپنتا با ارائه مدل‌های متنوع سبک و سنگین و حتی لوله‌های ویژه (مثل کاندوئیت) گزینه‌ی مناسبی است
. از سوی دیگر، اگر قطرهای بزرگ‌تر یا کاربردهای صنعتی سنگین مدنظر باشد، ساوه با تولید لوله‌های گازی و صنعتی تا ۱۰ اینچ و کیفیت تثبیت‌شده در صنایع نفت و گاز می‌تواند انتخاب بهتری باشد
. در پروژه‌های ساختمان‌سازی معمول (تا سایز ۴ یا ۶ اینچ)، هر دو برند عملکردی عالی خواهند داشت و معیارهایی مثل قیمت و سهولت تهیه ممکن است نقش تعیین‌کننده‌تری داشته باشند.
مقایسه لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا جنبه‌های اقتصادی (قیمت، دوام و دسترسی)
عوامل اقتصادی از جمله قیمت، طول عمر و هزینه‌های نگهداری در انتخاب بین مقایسه لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا مؤثرند. در زمینه قیمت، معمولاً لوله‌های سپنتا کمی مقرون‌به‌صرفه‌تر از لوله‌های ساوه هستند
. قیمت لوله گالوانیزه به عواملی چون وزن (سبک یا سنگین بودن)، قطر و قیمت روز فولاد بستگی دارد
. با توجه به اینکه مشخصات فنی ساوه و سپنتا بسیار نزدیک به هم است، اختلاف قیمت برندها زیاد چشمگیر نیست، اما به گفته کارشناسان بازار، محصولات سپنتا از نظر قیمتی رقابتی‌تر بوده و در بسیاری از پروژه‌ها به دلیل صرفه اقتصادی انتخاب می‌شوند
. از سوی دیگر، ساوه به عنوان یک برند صادراتی و شناخته‌شده ممکن است در برخی سایزها قیمت بالاتری داشته باشد که آن هم ناشی از کیفیت بالاتر فولاد خام یا ضخامت واقعی بیشتر در تولید است. برای مثال، اگر قیمت فولاد افزایش یابد، هر دو برند قیمت خود را افزایش می‌دهند اما نحوه محاسبه ممکن است در کارخانه‌ها کمی متفاوت باشد
. در لیست قیمت روز لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا معمولاً تفاوت جزئی در نرخ مشاهده می‌شود که خریداران با توجه به بودجه پروژه آن را در نظر می‌گیرند
دوام و طول عمر این لوله‌ها همان‌گونه که اشاره شد حدود چندین دهه است و از این رو در کوتاه‌مدت نیازی به تعویض یا تعمیر ندارند. هر دو برند در برابر زنگ‌زدگی بسیار مقاوم‌اند و اگر پوشش گالوانیزه آن‌ها آسیب نبیند، می‌توانند بیش از ۲۰ سال در سرویس باقی بمانند
. بنابراین هزینه‌های نگهداری آن‌ها پایین است و عمدتاً به بازبینی دوره‌ای و اطمینان از سلامت پوشش محدود می‌شود. البته اگر لایه روی به هر دلیل (مانند برشکاری یا ضربه) خراشیده شود، احتمال شروع زنگ‌زدگی در آن نقطه وجود دارد. در چنین شرایطی برای جلوگیری از گسترش خوردگی، باید محل خراش را با ضدزنگ یا رنگ غنی از روی ترمیم کرد. این موضوع برای هر دو لوله ساوه و سپنتا یکسان است، چرا که جنس پایه هر دو از فولاد کربنی و پوشش آن‌ها از روی است و رفتار مشابهی در مواجهه با آسیب پوشش نشان می‌دهند.
از نظر دسترسی و فراوانی در بازار، هر دو محصول در اغلب شهرهای ایران قابل تهیه هستند. با این حال، سپنتا به دلیل دارا بودن کارخانه‌های متعدد در تهران، مرند و اهواز شبکه توزیع گسترده‌ای دارد
. وجود مراکز تولید در نقاط مختلف کشور باعث شده که تأمین لوله سپنتا در حجم بالا برای پروژه‌ها آسان‌تر و هزینه حمل و نقل آن کمتر باشد. ساوه نیز محصولات خود را از طریق نمایندگی‌های فروش و عمده‌فروشان آهن‌آلات در سراسر کشور توزیع می‌کند
. به طور کلی در بازار لوله و اتصالات ایران، هر دو برند ساوه و سپنتا به وفور یافت می‌شوند و از این بابت نگرانی خاصی وجود ندارد
. تنها نکته شایان ذکر، وجود محصولات تقلبی یا بی‌کیفیت به اسم این برندها در بازار غیررسمی است که خریداران باید به مهر برند روی لوله و برگه ضمانت اصالت کالا توجه کنند.
در جمع‌بندی بخش اقتصادی می‌توان گفت سپنتا در پروژه‌های با بودجه محدودتر گزینه بهتری است چون قیمت مناسب‌تری ارائه می‌دهد، در حالی که ساوه ممکن است اندکی گران‌تر اما با پشتوانه نام برند باشد. از نظر دوام و هزینه نگهداری تفاوت محسوسی بین آن‌ها نیست و هر دو در صورت استفاده صحیح، سرمایه‌گذاری بلندمدت محسوب می‌شوند.
جدول مقایسه‌ای بین لوله گالوانیزه ساوه و سپنتا
برای مرور سریع تفاوت‌های کلیدی این دو برند، جدول زیر نکات مقایسه‌ای مهم را نشان می‌دهد:
ویژگی لوله گالوانیزه ساوه لوله گالوانیزه سپنتا
کارخانه/تولید‌کننده شرکت نورد و پروفیل ساوه (شروع فعالیت ۱۳۵۴) گروه کارخانجات سپنتا (تهران، اهواز، مرند – تأسیس قدیمی‌ترین واحد در دهه ۱۳۴۰)
سایزهای متداول ۱/۲ اینچ تا ۱۰ اینچ (شاخه‌های ۶ متری) ۱/۲ اینچ تا ۶ اینچ (شاخه‌های ۶ متری)
رده‌های تولیدی سبک، متوسط و سنگین (گالوانیزه گرم) – همچنین تولید لوله گازی و صنعتی تا ۱۰ اینچ سبک و سنگین (گالوانیزه گرم) – همچنین لوله کاندوئیت برق (گالوانیزه سرد) و قوطی گلخانه
روش گالوانیزاسیون گالوانیزه گرم (استاندارد DIN EN10240) برای تمامی لوله‌های آبرسانی و گاز
گالوانیزه سرد برای برخی محصولات خاص (مانند لوله برق) گالوانیزه گرم (استاندارد ISIRI 3765 و BS1387) برای لوله‌های اصلی
گالوانیزه سرد در محصولات جنبی (کاندوئیت برق)
ضخامت پوشش روی ~۵۰ میکرون به بالا (در روش گرم) طبق استانداردهای بین‌المللی ۵۰–۷۵ میکرون (در روش گرم برای لوله‌های سنگین طبق BS1387)
مقاومت خوردگی بسیار بالا در گالوانیزه گرم (عمر مفید ~۲۵–۳۰ سال)
براق‌تر و مقاوم‌تر از پوشش سرد بسیار بالا در گالوانیزه گرم (عمر مفید ~۲۵–۳۰ سال)
پوشش سرد مقاومت و عمر کمتر (~۳–۵ سال)
فشار کاری (تقریبی) ~۱۲ بار (سبک) و ~۱۶ بار (سنگین) تقریباً مشابه ساوه (تست شده تا ۵۰ بار جهت اطمینان)
استانداردهای کیفیت DIN 2440, DIN 2441, BS 1387, API 5L و ISIRI؛
کنترل کیفیت پوشش طبق DIN EN10240 استاندارد ملی 3765 ISIRI، استاندارد BS 1387؛
دارای گواهی کیفی برای محصولات
موارد کاربرد شاخص لوله‌کشی آب و گاز شهری، صنایع نفت و گاز، سازه‌های فلزی سنگین، نیروگاه‌ها تأسیسات ساختمان (آب، شوفاژ)، گلخانه‌ها، موتورخانه‌ها، آبیاری کشاورزی
مزیت اقتصادی کیفیت بالا و شهرت برند؛ صادراتی بودن محصول (اما قیمت نسبی بالاتر)
قیمت مناسب‌تر در بازار داخل
؛ تنوع محصولات برای کاربردهای مختلف (ارزش خرید بالا)
